(TBKTSG) - Theo luật, các công ty chứng khoán được phép cấp margin tỷ lệ 5:5 cho nhà đầu tư đối với những cổ phiếu đủ tiêu chuẩn. Tức, nhà đầu tư có một đồng tài sản sẽ được công ty chứng khoán cho vay thêm một đồng để mua cổ phiếu đủ chuẩn.
Với số lượng cổ phiếu đủ chuẩn đang cao ngất ngưởng, cùng với quy định lỏng lẻo về cổ phiếu được phép margin, các đội đánh chuyên nghiệp đang khai thác tối đa lỗ hổng này để sinh lãi, và khuếch trương thanh thế.
Mẹo nhận diện cổ phiếu bị đội lái sử dụng
Có một số mẹo để nhận biết những cổ phiếu được các đội đánh, đội lái sử dụng để thu hút dòng tiền, tạo ra những trò chơi vô tiền khoán hậu và tìm cách hè đổ vỏ lên đầu những công ty chứng khoán, nhà đầu tư cá nhân tay mơ khác.
Thứ nhất, các cổ phiếu có vòng quay cổ phần (share turnover) cao ngất ngưởng. Tiêu chí này được tính bằng cách lấy khối lượng giao dịch một thời gian đem chia cho khối lượng cổ phiếu lưu hành. Người ta thường sử dụng tiêu chí này để đo mức độ thanh khoản của một cổ phiếu. Theo đó, vòng quay cổ phần càng cao cho thấy thanh khoản cổ phiếu đó tốt và ngược lại. Trên thị trường Việt Nam thời gian qua xuất hiện những cổ phiếu có vòng quay vốn cổ phần lên đến gần 3,5 lần trong một tháng, nghĩa là chỉ trong vòng một tháng, tổng khối lượng cổ phiếu giao dịch gấp 3,5 lần so với tổng khối lượng cổ phiếu lưu hành. Một doanh nghiệp, mà lượng cổ phiếu trao tay khủng khiếp như vậy sẽ đặt dấu chấm hỏi lớn về độ ổn định quản trị.
Thứ hai, các cổ phiếu có mức độ pha loãng kinh hoàng. Trong nghiên cứu của chúng tôi, có một sợi dây liên hệ rất mật thiết giữa những cổ phiếu có vòng quay cổ phần cao và mức độ tăng vốn lớn. Theo đó, những cổ phiếu có vòng quay cổ phần cao thường có lịch sử phát hành phi mã, cổ phiếu pha loãng không tưởng. Có những cổ phiếu chỉ có quy mô vài chục tỉ đồng vốn góp vào năm 2013 nhưng đến nay, con số đó đã lên vài trăm tỉ đồng, cá biệt có doanh nghiệp chỉ vỏn vẹn 1 tỉ đồng vào năm 2013 nhưng nay đã là 200 tỉ đồng.
Thứ ba, lịch sử tăng vốn khủng khiếp lại không đi kèm với sự cải thiện các chỉ số hiệu quả hoạt động. Hầu hết những doanh nghiệp này thường có tỷ suất sinh lãi trên vốn cổ phần rất thấp, chỉ vài phần trăm. Điều đó, phần nào cho thấy hiệu quả sử dụng đồng vốn không theo kịp tốc độ tăng của vốn.
Thứ tư, rất nhiều cổ phiếu trong danh sách này luôn nằm sẵn trong tay các môi giới, họ cố gắng đẩy các cổ phiếu đó từ công ty chứng khoán này sang công ty chứng khoán khác, ẩn dưới mỹ từ “deals vài chục tỉ, deals vài trăm tỉ”. Nếu đã là một thành viên có liên quan đến các bộ phận môi giới các công ty chứng khoán, bạn sẽ không khỏi ngạc nhiên về mức độ xuất hiện những “deals” được chào từ các cổ phiếu nằm trong danh sách bên trên.
Cách thức hoạt động
Một nhóm nhà đầu tư mua và sở hữu một lượng lớn cổ phiếu của một công ty không có gì đặc sắc. Vì là công ty không đặc sắc nên giá sẽ rất rẻ (nhiều người gọi vui là “cổ phiếu rau muống”). Sau khi mua đủ số lượng, nhóm nhà đầu tư này sẽ cố gắng đẩy giá cổ phiếu và tạo thanh khoản nhằm thu hút nhà đầu tư mới, cũng như dư luận. Có một điều kỳ lạ trên thị trường chứng khoán, đó là, khi một cổ phiếu tăng giá mạnh, nhà đầu tư sẽ nhìn vào đó, cổ phiếu đó luôn có mặt trong danh sách tăng giá mà các công ty chứng khoán tổng kết năm. Và nó như một luồng thông tin cộng hưởng tự phát, cứ lan tỏa một cách miễn phí.
Khi giá cổ phiếu lên một vị thế mới, thường phải gấp đôi, gấp ba giá ban đầu, thì những dự án vĩ cuồng bắt đầu được tung ra dưới dạng thông tin ở thì tương lai. Các nhà môi giới hiểu rõ lòng tham của những nhà đầu tư tay mơ, lấy các cổ phiếu đó làm ví dụ cho việc kiếm tiền dễ dãi. Câu chuyện đi bán đã có sẵn trong tay, và nó chính là câu chuyện mà nhóm nhà đầu tư ban đầu thêu dệt. Các bạn môi giới bỗng trở thành những đại sứ thông tin tốt bụng và cực dễ dãi.
Một lớp nhà đầu tư mới mua vào cổ phiếu, và giá cổ phiếu giờ đây có thể đã tăng lên gấp năm, gấp bảy lần so với ban đầu. Nhóm nhà đầu tư cũ sẽ toan tính một con đường mới, vừa giúp tiếp tục tận dụng lỗ hổng để sinh lãi và vừa khuếch trương thanh thế trên thị trường chứng khoán. Khi đó, M&A một doanh nghiệp khác là một ý không tồi.
Lỗ hổng margin ở đâu?
Nếu không nhờ margin từ các công ty chứng khoán, quá trình tạo thanh khoản và nâng giá sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Nếu nhóm nhà đầu tư này chỉ bỏ ra 20 tỉ ban đầu thì theo luật, công ty chứng khoán cho vay tiếp 20 tỉ để nhóm nhà đầu tư này mua cổ phiếu. Họ có thể cố tình mua đẩy giá cổ phiếu lên, vì như vậy, họ sẽ được lợi, vì khi giá cổ phiếu tăng, thì tài sản đảm bảo của họ lên giá, và theo nguyên tắc 5:5, công ty chứng khoán tiếp tục cấp thêm sức mua cho nhà đầu tư này mua thêm cổ phiếu.
Và cứ thế, khi giá cổ phiếu tăng gấp đôi, nhà đầu tư từ chỗ ban đầu chỉ bỏ ra 20 tỉ đồng đã sở hữu tài sản lên đến 80 tỉ đồng; trong đó, 20 tỉ đồng là nợ vay cũ, tài sản có của nhà đầu tư nâng lên 60 tỉ đồng.
Không dừng lại ở đó, nhà đầu tư tiếp tục sử dụng margin để nâng tỷ lệ sở hữu cổ phiếu lên. Giờ đây với vốn tự có 60 tỉ đồng, công ty chứng khoán sẽ cấp khoản vay tương ứng 60 tỉ đồng để nhà đầu tư đi mua cổ phiếu. Như vậy, thương vụ trót lọt, nhà đầu tư đã một bước nâng tài sản từ 20 tỉ đồng lên 120 tỉ đồng chỉ sau một thời gian.
Tôi giả định, 20 tỉ đồng đầu tư ban đầu của nhà đầu tư thực chất cũng chỉ là tiền đi vay mượn. Giờ đây, nhà đầu tư có thể dễ dàng bán ra cổ phiếu đang được thị trường tay mơ săn đón, thu về 20 tỉ đồng trả nợ (giả sử lãi suất = 0 cho đỡ rắc rối). Vậy, nhà đầu tư vẫn đang còn 40 tỉ tài sản tự có, và vẫn vay được 40 tỉ từ công ty chứng khoán để sở hữu 80 tỉ giá trị cổ phiếu công ty, mà bản chất họ đã rút hết vốn đầu tư ban đầu ra rồi.
Tới bước này, nhà đầu tư sẽ có hai cách để thoái vốn và chốt lãi. Cách thứ nhất những nhà đầu cơ tay mơ hay làm, là đi tìm các công ty chứng khoán cũng tay mơ nốt, ký với họ hợp đồng hợp tác tạo thanh khoản (đối với cổ phiếu không nằm trong danh sách margin), hoặc repo cổ phiếu cho công ty chứng khoán để rút tiền ra, mà bản chất là ôm tiền bỏ đi, phần cổ phiếu kia công ty chứng khoán muốn làm gì làm.
Cách thứ hai, cho người chuyên nghiệp và tham lam hơn. Họ sẽ tìm cách để công ty của họ (bản chất cũng là một công ty bị rút ruột như công ty tôi đề cập ở trên) mua lại công ty này với mức giá trên trời. Thông qua thương vụ này, họ thoái vốn hoặc chốt lãi.
Chứng khoán tăng giá, doanh nghiệp được M&A, nhà đầu tư khôn lõi ban đầu rút vốn êm đẹp và lãi khủng. Khi họ đang tận hưởng mùa hè ở Hawaii nhờ tiền margin của các công ty chứng khoán thì ở trong nước, các công ty chứng khoán kia phải bạc tóc nhìn giá cổ phiếu rớt sàn liên tiếp mà không sao bán giải chấp được.
Huỳnh Ngọc Thương, TBKTSG