(TBKTSG) - Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) không những không quá ảnh hưởng đến ngành đường Việt Nam mà còn mở ra cơ hội thâm nhập và xuất khẩu sang các nước có nền kinh tế phát triển với giá trị gia tăng cao hơn nhiều lần tại thị trường nội địa.
Một số ý kiến cho rằng ngành mía đường Việt Nam sẽ gặp rất nhiều khó khăn trước sản phẩm đường nhập khẩu từ Úc khi gia nhập TPP.
Biết mình biết người - tổng quan ngành đường Úc
Úc hiện là quốc gia xuất khẩu đường lớn thứ ba thế giới với giá trị ngành công nghiệp sản xuất mía đường trị giá khoảng 2 tỉ đô la Mỹ/năm, mỗi năm chế biến bình quân khoảng 30-35 triệu tấn mía, tương đương sản xuất 4,3 đến 4,8 triệu tấn đường. Năm 2014, 70% sản lượng đường của Úc được xuất khẩu dưới dạng đường thô với kim ngạch 1,4 tỉ đô la Mỹ, trong đó khoảng 510 triệu đô la Mỹ đến các quốc gia thuộc TPP. Vụ mùa 2015-2016 sắp tới, Úc dự kiến sản xuất 4,8 triệu tấn đường và cung cấp cho thị trường thế giới 3,6 triệu tấn đường thô xuất khẩu.
Mặc dù là quốc gia xuất khẩu đường lớn thứ ba thế giới với năng suất mía bình quân 84 tấn/héc ta (vụ 2014/2015) nhưng ngành mía đường Úc cũng đã và đang phải đối mặt với những khó khăn và thách thức rất lớn bởi sự sụt giảm mạnh về diện tích mía từ 531.000 héc ta (2001) đến nay chỉ còn 385.000 héc ta (2014/2015) và tình trạng thiếu hụt nguồn nước tưới ngày càng tăng. Bên cạnh đó, mức tiêu thụ đường bình quân đầu người đang sụt giảm từ mức 47,5 ki lô gam/người/năm xuống chỉ còn 42 ki lô gam/người/năm bởi sự gia tăng của các chất làm ngọt nhân tạo (HFS).
Nhu cầu đường nhập khẩu từ các quốc gia thành viên TPP xấp xỉ 9 triệu tấn/năm, hàng rào thuế quan sẽ từng bước được dỡ bỏ sẽ là cơ hội cho ngành đường Việt Nam, đặc biệt là đối với phân khúc sản phẩm đường phục vụ trực tiếp đến người tiêu dùng hoặc phân khúc thị trường ngách như đường hữu cơ sạch...
Trong bối cảnh giá đường liên tục sụt giảm trong năm năm qua, các nhà máy sản xuất đường Úc đang phải trải qua giai đoạn khó khăn khi biên lợi nhuận trước thuế (EBT) liên tục sụt giảm và chỉ ở mức khoảng 3-7%/năm; trong khi giá thu mua mía ngày càng có xu hướng tăng cao, bình quân khoảng 35-40 đô la Mỹ/tấn (Wilmar, 2015), làm suy giảm năng lực cạnh tranh ngành đường Úc.
Việt Nam không phải là thị trường mục tiêu của Úc
Theo cam kết trong TPP, Úc sẽ được bổ sung thêm hạn ngạch 65.000 tấn đường, đồng thời được phân bổ bổ sung 23% hạn ngạch nhập khẩu dự kiến hàng năm của thị trường Mỹ, tăng gấp hai lần so với năm 2014. Điều này giúp nâng tổng sản lượng có thể nhập vào thị trường Mỹ từ mức khoảng 107.000 tấn/năm hiện nay lên mức xấp xỉ 207.000 tấn/năm. Bên cạnh đó, mức thuế suất 14 đô la Mỹ/tấn (TRQ) cũng sẽ được bãi bỏ, giúp ngành mía đường Úc gia tăng năng lực cạnh tranh xuất khẩu sang thị trường Mỹ với các đối thủ thuộc nhóm các quốc gia đang phát triển như Brazil, Thái Lan hay Mexico. Dự kiến đến năm 2019, tổng sản lượng đường Úc có thể xuất khẩu sang thị trường Mỹ đạt 400.000 tấn.
Hiện nay, mỗi năm thị trường Mỹ cần nhập khẩu khoảng bốn triệu tấn đường. Do đó, đây là một trong những thị trường tiềm năng đặc biệt lớn mà ngành đường Úc nhắm tới khi tham gia TPP, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ đang áp dụng các biện pháp rất chặt chẽ và tinh vi dưới nhiều hình thức trợ cấp khác nhau để bảo hộ ngành đường nội địa.
Ngoài ra, TPP mở ra những cơ hội rất lớn cho ngành đường Úc trong việc thâm nhập thị trường toàn cầu. Cụ thể: Nhật Bản, quốc gia nhập khẩu đường lớn thứ hai của Úc, cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ giúp Úc đẩy mạnh lượng đường xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản so với giá trị 200 triệu đô la Mỹ trong năm 2014. Canada cam kết xóa bỏ thuế quan đối với đường tinh luyện (hiện 30,86 đô la Úc/tấn) trong vòng năm năm có hiệu lực của TPP, đồng thời xóa bỏ thuế đường thô nhập khẩu từ Úc. Peru loại bỏ thuế đối với sản phẩm đường thô nhập khẩu. Thị trường Chile mỗi năm nhập khẩu khoảng 500.000 tấn. Malaysia đồng ý tự do hóa cấp giấy phép cho các nhà bán sỉ cung cấp đường cho ngành thực phẩm và nước giải khát với nhu cầu mỗi năm nhập khẩu khoảng 1,3 triệu tấn đường thô để tinh luyện. New Zealand sẽ ngay lập tức xóa bỏ thuế quan, hiện ở mức 5%, đối với tất cả các sản phẩm đường và hầu hết các sản phẩm chứa đường (loại bỏ hoàn toàn trong năm năm).
TPP... tạo cơ hội cho ngành đường Việt Nam
Mặc dù là quốc gia xuất khẩu đường lớn nhất trong cộng đồng TPP, song so sánh với Thái Lan thì ngành mía đường Úc gần như không có lợi thế cạnh tranh xuất khẩu sang thị trường Việt Nam. Thái Lan hoàn toàn có lợi thế về vị trí địa lý và giá mía nguyên liệu tại Thái Lan chỉ từ 30-35 đô la Mỹ/tấn trong khi tại Úc là 35-40 đô la Mỹ/tấn (và đang có xu hướng gia tăng, gây ảnh hưởng đến giá thành sản xuất).
Bên cạnh đó, theo cam kết TPP, sản lượng áp dụng tỷ lệ giảm dần thuế suất vẫn phải tuân thủ theo hạn ngạch tại WTO (VN22), theo đó đường nhập khẩu từ Úc vẫn phải chịu mức thuế suất:
Mức thuế suất này chỉ giảm dần về 0% trong vòng 11 năm (B11) từ khi TPP chính thức có hiệu lực.
Hơn nữa, theo cam kết Hiệp định Thương mại tự do ASEAN-Úc-New Zealand (tháng 3-2009), thuế nhập khẩu đường trong hạn mức từ Úc cũng chỉ giảm từ 40% (đường tinh luyện) và 30% (đường thô) về 0% từ năm 2020. Trong khi đó, theo cam kết của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) - bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1-1-2016, thuế suất nhập khẩu đường từ Thái Lan (trong hạn ngạch) chỉ 5% và giảm về mức 0% vào năm 2018 với sản lượng nhập khẩu không giới hạn.
Từ các phân tích trên cho thấy, Việt Nam không phải là thị trường tiềm năng mà ngành đường Úc nhắm đến khi gia nhập TPP và sản phẩm đường nhập khẩu từ Úc không phải nguy cơ đối với ngành mía đường Việt Nam. Mối lo ngại lớn nhất đối với ngành đường Việt Nam được xác định đến từ Thái Lan sau năm 2018.
Nhìn ở khía cạnh khác, các quốc gia thành viên TPP sẽ từng bước dỡ bỏ hàng rào thuế quan để sản phẩm đường từng bước được tự do lưu thông và đồng thời mở ra cơ hội cho các quốc gia xuất khẩu thâm nhập các thị trường cấp cao như Mỹ, Nhật Bản, Canada...
Theo cam kết TPP, Chính phủ Mỹ sẽ thiết lập hạn mức (TRQs) 86.300 tấn đối với sản phẩm đường và các sản phẩm chứa đường từ các quốc gia Úc, Canada, Việt Nam, Malaysia và Nhật Bản. Nhật Bản cũng sẽ giảm mức thuế cao áp dụng cho sản phẩm có độ ngọt cao (high polarity sugar), sẽ ngay lập tức loại bỏ thuế quan 9% đối với một số dòng sản phẩm và thuế quan còn lại sẽ dần được loại bỏ trong vòng 11 năm, đồng thời hầu hết các loại mật rỉ từ mía sẽ được loại bỏ ngay lập tức.
Việc nhu cầu đường nhập khẩu từ các quốc gia thành viên TPP lên đến xấp xỉ 9 triệu tấn/năm, cùng với việc hàng rào thuế quan sẽ từng bước được dỡ bỏ (mặc dù sẽ còn một số vướng mắc về tiêu chuẩn kỹ thuật tại các quốc gia) sẽ là cơ hội cho ngành đường Việt Nam thâm nhập thị trường các quốc gia phát triển theo các chế độ ưu đãi dành cho các quốc gia đang phát triển. Đặc biệt là đối với phân khúc sản phẩm đường phục vụ trực tiếp đến người tiêu dùng, bởi hầu hết giá đường tiêu thụ nội địa tại các quốc gia hiện đang được trợ giá dưới nhiều hình thức và duy trì ở mức bình quân rất cao như: Mỹ 1,5 đô la Mỹ/ki lô gam, Nhật Bản 1,8 đô la Mỹ/ ki lô gam, Canada 1,4 đô la Mỹ/ki lô gam...
Đồng thời, cần xúc tiến công tác nghiên cứu và phát triển (R&D) nhằm tìm kiếm phân khúc thị trường ngách mà ngành đường Việt Nam có lợi thế riêng để thâm nhập thị trường các nước. Ví dụ, sản phẩm đường hữu cơ sạch (organic sugar) hiện có giá trị gia tăng rất cao so với sản phẩm đường truyền thống (tại Mỹ có giá 5.5 đô la Mỹ/ki lô gam) hay như các sản phẩm có giá trị gia tăng cao trong chuỗi giá trị ngành đường: bio-plastic, hóa chất mỹ phẩm, men vi sinh chiết xuất từ mật rỉ...
Nguồn: Mr Fin, Nguyễn Quốc Huân, TBKTSG